Visafval, dat normaliter weer de zee in wordt gekieperd na het schoonmaken van de vis voor eigen gebruik op de Batu-eilanden, wordt sinds kort verzameld voor hergebruik. Dit is een project dat de kerk van Nias en de Batu-eilanden (BNKP) bedacht om economische activiteiten op de zeer arme Batu-eilanden te genereren.

Het project werd besproken in een ontmoeting tussen het Nederlands Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending (NLG) met een delegatie van de BNKP begin oktober. Ephorus-emeritus (bisschop) Tuhoni Telaumbanua en oud-secretaris-generaal Dorkas Orienti Daeli waren te gast in het Luthermuseum in Amsterdam. Het was hun ‘afscheidstournee’. Beiden hebben twee termijnen in het leiderschap van de BNKP gediend en hebben volgens de kerkorde afscheid genomen. De synode van de BNKP koos voor de komende termijn van vijf jaar Otoriteit Dachi als ephorus en Ya’aman Zega als secretaris-generaal.

De relatie tussen NLG en de Batu-eilanden is er al sinds 1889, toen een zendeling, uitgezonden door het genootschap, niet welkom was op Sumatra en eigenlijk bij toeval voet aan wal zette bij Pulau Telo, het hoofdeiland van de vijftig eilanden tellende archipel voor de kust van het Indonesische eiland Sumatra. Van die vijftig zijn er twintig bewoond, in totaal wonen er 33.500 mensen op de eilanden (census 2020).

Visafval

Het vissen op de eilanden, vooral voor eigen gebruik, wordt gedaan door de mannen. De vrouwen doen van oudsher vrij weinig. Alleen bij de kokosnotenoogst is er enige activiteit. Er worden al jaren pogingen gedaan om vrouwen te bewegen economisch actief te worden. Verschillende voorgestelde projecten, met een mogelijkheid tot startfinanciering in de vorm van zogeheten microkredieten, zijn niet tot uitvoering gekomen omdat ze plaatselijk onvoldoende draagvlak vonden. De kunst is om activiteiten te ontplooien die heel dicht bij de dagelijkse praktijk liggen, zodat de stappen voor verandering klein kunnen zijn.

Iedereen op de Batu-eilanden vist en eet vis. Tot nu toe werd het visafval terug in zee gegooid. Totdat het idee ontstond om al dat visafval te verzamelen, te drogen en naar Gunungsitoli op het noordelijker gelegen eiland Nias te vervoeren om er veevoer van te maken. Dat verzamelen en drogen pakken de vrouwen op, het afval is uitermate geschikt om in kippen- en geitenvoer te verwerken. Hiermee ontstaat een hele nieuwe bron van inkomsten waarvoor feitelijk maar een kleine verandering nodig is.

Onderwijs

Het ligt helaas voor de hand dat het moeilijk is om de bevolking van de Batu-eilanden omhoog te krijgen op de welvaartsladder. De archipel ligt fysiek verspreid zo ver weg van de hoofdeilanden van Indonesië dat ze van de radar vallen van de landelijke en regionale regeringen. Oud-bisschop Telaumbanua heeft zich in de afgelopen tien jaar bewust veel met de Batu-eilanden bezig gehouden. ‘Als de lokale bestuurlijke leiding om hulp van de overheid vraagt, gebeurt er niets,’ zo verzucht hij. ‘Het betekent dat de eilandengroep zijn overgeleverd aan de inspanningen van geloofsgemeenschappen. Sinds 1889 zijn de inwoners van de Batu-eilanden christelijk, met een moslim-minderheid. In de afgelopen jaren vindt er een islamitiseringsgolf door onderwijs aan te bieden in islamitische centra. De BNKP probeert de bevolking breder te bereiken, juist ook door inkomensgenerende projecten vorm te geven.’

Een andere oorzaak van de blijvende armoede op de eilandengroep is het gebrek aan onderwijs. Op papier zorgt ‘Jakarta’ voor scholen en scholing. De praktijk is veel weerbarstiger. Het gebeurt regelmatig dat de door het land aangestelde onderwijzer maar eens per maand daadwerkelijk op school les geeft; de rest van de tijd wordt gespendeerd aan vakantie elders. Daarmee lopen kinderen en jongeren enorm achter op het gemiddeld niveau van kennis in Indonesië.

Zelfs de gemeenschappelijke Indonesische taal Bahasa Indonesia wordt vaak onvoldoende beheerst om aansluiting te vinden bij vervolgonderwijs. Het NLG voorziet al decennia in beurzen voor Batu-jongeren om hun studie aan het STT BNKP Sundermann seminarium in Gunungsitoli, Nias, te doen. Daar worden ze opgeleid als godsdienstonderwijzer of in een vervolgstudie als dominee. Op dit moment maken 31 studenten gebruik van de NLG-beurs. Sommige Batu-jongeren kunnen met geld van ‘met NLG bevriende’ fondsen andere studies elders in Indonesië of Hong Kong doen. Het voorstel van NLG om na te denken over andere criteria voor het verstrekken van studiebeurzen werd positief ontvangen. Telaumbanua: ‘Het zou heel helpend zijn in de ontwikkeling van de Batu-eilanden om het mogelijk te maken dat jongeren ook voor andere studies dan aan STT BNKP Sundermann in aanmerking kunnen komen.’

Gaande het gesprek kwam het idee op om na te denken over het regelmatig organiseren van een soort ‘summerschool’ voor kinderen. NLG financierde lang geleden al een dormitorium in de bestuurlijke hoofdstad van de Batu-eilanden Telo. Dat was oorspronkelijk bedoeld om mensen te kunnen laten overnachten die van heinde en verre komen naar kerkelijke vergaderingen in Telo. Dat dormitorium zou ook gebruikt kunnen worden om kinderen een of twee keer per jaar een aantal weken op ‘kamp’ te laten komen om bijvoorbeeld een flinke impuls aan de kennis van Bahasa Indonesia te geven. Ouders kunnen vaak het vervoer naar Telo niet betalen, maar dat zou meegenomen kunnen worden in de ontwikkeling van dit plan.

De wereldwijde ontwikkeling van onderwijs in het Engels gaat nagenoeg voorbij aan de Batu-eilanden. Van de 31 studenten die nu in Gunungsitoli studeren, spreekt er één goed Engels. Om aansluiting te vinden zou ook de basis van Engels in het curriculum gestopt kunnen worden. Net zoals sociale omgangsvormen, ook best lastig om dat te leren als je met vier families je hele leven op een klein eiland woont. Als deze vaardigheden op een speelse manier door de kinderen eigengemaakt worden, is er in ieder geval een basis waarop ze verder kunnen.

Koloniale erfenis

Vanuit de vergadering aan de regententafel in het Luthermuseum konden de aanwezigen ook nog even een kijkje nemen in het museum en de verhalen van de vroegere bewoners tot zich nemen in de tentoonstelling over 250 jaar Oude Mannen en –Vrouwenhuis die tot januari 2023 loopt. Bij het geplande bezoek aan de tentoonstelling ‘Onze koloniale erfenis’ het Tropenmuseum kwam de ontroering al op de begane grond binnen bij het zien van de vele dagboeken uit Indonesië die daar in een vitrine tentoongesteld zijn. De tentoonstelling op de eerste verdieping, met name de hedendaagse kunstuitingen als ‘aanklacht’ jegens de koloniale erfenis, bracht emoties. Helemaal toen, volkomen onverwacht, dat ene voorouderbeeld van de Batu-eilanden, uit de collectie van zendeling Willem Steinhart. Bij bekering tot het christendom moesten de eilanders hun voorouderbeelden inleveren. In 1931 verkocht Steinhart het tentoongestelde beeld aan Museum Volkenkunde.

Diaconie

Voor de actie ‘boten voor Batu’ in 2017, tijdens de 500-jarige vieringen van de Reformatie, om twee speedboten voor de kerk en inwoners van de Batu-eilanden bij elkaar te krijgen, werkten NLG, de Evangelisch-Lutherse Synode, de kerk van Nias en Batu-eilanden BNKP en de Diaconie van de Evangelisch-Lutherse Gemeente Amsterdam nauw samen.

De relatie werd warm hartelijk aangehaald tijdens een avondmaaltijd met een keur aan uitwisseling van de inhoud van diaconie en praktische diaconale projecten.

Tweede maal koloniaal

Omdat het tafelgesprek ook over de inspanningen ging voor de realisatie van de gaarkeuken in Paramaribo bij de Maarten Lutherkerk, kwam het gesprek automatisch nog een keer op de koloniale erfenis. ‘Die is voor Nias en de Batu-eilanden niet zo groot’, verklaarde bisschop-emeritus Tuhoni Telaumbanua. ‘Het heeft zeker ook een voordeel om geografisch zo buiten zicht te bestaan. Pas in 1910 sijpelde er iets van koloniaal bestuur door in de hoofdstad van Nias, Gunungsitoli. Maar we hebben er eigenlijk nooit ‘last’ van gehad.’

Dat deze eilanden christelijk geworden zijn, heeft natuurlijk wel degelijk te maken met de koloniale tijd. Maar dat is nou juist iets waar Niassers en Batu-eilanders van nu hun identiteit vandaan halen en trots op zijn.

Praxedis Bouwman

Uw steun

Mocht u specifiek een financiële bijdrage willen geven voor de Batu-eilanden, graag!

Dat kan op de bankrekening van het Nederlands Luthers Genootschap voor In- en Uitwendige Zending, NL28INGB 0000 0433 60. Vermeldt u ‘Batu-eilanden’ er even bij.

Het NLG heeft een ANBI-status. U kunt natuurlijk ook in het algemeen het NLG ondersteunen in haar werk met de partners in voornamelijk Suriname en Nias/Batu-eilanden. ‘Binnenlands’ maakt het NLG bijvoorbeeld ieder jaar het Evangelisch-Luthers Dagboek mogelijk!